توضیحات :
ادبیات نظری تحقیق دوستی از نظر قران در 19 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.
بخشی از متن :
دوستی از دیدگاه قرآن
سنجری (1391) در پایان نامه تحفه الهی: دوستی از دیدگاه قرآن و سنت، پیامدهای فردی و اجتماعی آن چنین می نویسد:
یکی از نیازهای هر انسانی بعد از رشد جسمانی، رشد روحانی و معنوی اوست
که نهایت این رشدروحانی و معنوی تکامل و کمال انسانی می باشد و یکی از
عواملی که در کمال هر انسانی دخالت دارد مسئله دوستی و دوستان می باشد چرا
که دوستان نقش مهمی را در رساندن انسان به درجات کمال ایفا می کنند. دوستی
یعنی ایجاد و ارتباط عاطفی دو فرد، یعنی پیوند دو قلب، انسان هایی که با
فشردن دست یکدیگر پیمان می بندند تا در تمامی شرایط همراه و غمخوار هم
باشند. دوستی دارای ابعاد و جنبه های مختلفی می باشد که هریک از آنها دارای
اهمیت فوق العاده ای می باشند.
صالحی زاده (1386) در پایان نامه ای با عنوان محبت در قرآن:
ابتدا به جایگاه محبّت و اهمیّت آن در قرآن می پردازد و آثار این محبّت
را آرامش، فروتنی، نهراسیدن از مرگ و پیروی از پیامبر(ص)ذکر می نماید. وی
در فصل بعدی به محبّت به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نیز اشاره می کند و پیامد
این محبّت را دوستی خدا و پاداش رسالت پیامبر(ص) میشمرد. و در پایان به
محبّت های ناپسند، از جمله دوستی با گمراهان و غضب شدگان و محبّت های
پسندیده همچون محبّت به والدین، همسر، فرزند و اقوام و خیرخواهان می
پردازد، و نتیجه میگیرد دوستی های سالم در قیامت پایدار، و دوستیهای
ناپسند گسسته و تبدیل به دشمنی خواهد شد.
مبانی نظری:
- خصوصیات دوست خوب وشایسته در قرآن:
یکی از مباحث بسیار مهم در مسائل اجتماعی، میزان و نحوه ارتباط انسانها و
به عبارتی، دوستی ها و روابط دوستانه با یکدیگر است. انسان از انتخاب دوست
ناگزیر و محتاج به دوست است. نکته مهم در این میان، تأثیر بسیار زیاد
دوست بر شخصیت انسان است که در آیات قرآن کریم و روایات معصومان
علیهم‌السلام، به این موضوع اشاره شده است.
خداوند حال برخی ظالمان را اینگونه بیان میدارد: وَیَوْمَ یَعَضُّ
الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ
الرَّسُولِ سَبِیلًا (فرقان:28) ؛ روز قیامت روزی است که میبینی ظالم (از
شدت حسرت) دست خود را می‌گزد و میگوید: یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ
أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا(فرقان:28)؛ ای‌کاش با فلان شخص دوست نمیشدم.
بنابراین کسی که شخصیت او بر شما مشخص نیست و از دین او اطلاعی ندارید،
باید به دوستانش نگاه کنید؛ اگر آنان اهل دین خدایند، پس آن شخص نیز بر دین
خداست، ولی اگر دوستان وی بر غیر دین خدا بودند پس او نیز بهرهای از دین
خدا ندارد و نباید با چنین شخصی معاشرت و دوستی داشته باشید.
در مورد دوست، در احادیث مطالب زیادی بیان شده، اما در این گفتار به فضل
خداوند متعال با استفاده از آیات نورانی قرآن کریم، برخی شرایط و ملاکهای
انتخاب دوست را بیان میداریم.
الف: ایمان:
از نگاه قرآن کریم میزان شخصیت انسانها رابطه مستقیمی با اعتقادات
آنها دارد. کسی که از گوهر با عظمت ایمان بیبهره باشد، شخصیت وی در حدی
نخواهد بود که ارزش رفاقت و دوستی را داشته باشد تا انسان بخواهد طرح دوستی
با چنین کسی بریزد:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ
أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا
جَاءَکُمْ مِنْ الْحَقِّ (ممتحنه:1) ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! دشمن
من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت میکنید؛ در حالی
که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شدهاند.
ب: احترام به مقدسات و مسائل دینی:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا
دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنْ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ
قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیاءَ … وَإِذَا نَادَیتُمْ إِلَى
الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ( مائده: 57ـ 58) ؛ ای کسانی که
ایمان آوردهاید! افرادی که ایین شما را به باد استهزا و بازی می‌گیرند ـ
از اهل کتاب و مشرکان ـ ولی خود انتخاب نکنید… آنها هنگامی که (اذان
میگویید و مردم را) به نماز فرامیخوانید، آن را به مسخره و بازی
می‌گیرند.
در این دو آیه شریف خداوند به صراحت از دوستی با کسانی که دین مسلمانان
را به باد سخریه و استهزا می‌گیرند، نهی فرموده است و به عنوان مثال و ذکر
مصداق، بحث اذان را مطرح میفرماید.
ج: راستگویی:
یکی از مصادیق مهم اخلاق در زندگی انسان، صداقت و راستگویی است؛ چرا که
در حقیقت دروغ خود نوعی نفاق است و در آیات و روایات بسیار مذموم شمرده شده
است و حتی در برخی از روایات کلید تمامی گناهان، دروغ بیان شده است. در
رفاقت و دوستی نیز انسان یکی از ملاکهایی که باید در نظر داشته باشد، صداقت
و راستی دوست است:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ
الصَّادِقِینَ (توبه:119) ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! از (مخالفت
فرمان) خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.
در تفسیر این آیه شریف آمده است: «صداقت شرط و ملاک اساسی دوستی است و
اگر به دوست و همراه انسان، صدیق گفته شده است، به‌خاطر صداقت او در رفتارش
با دوست خود است».
د: دوستی دوطرفه:
اگر انسان قصد دوستی با کسی را دارد، باید ببیند که آیا طرف مقابل هم متمایل به این دوستی هست یا نه؟
هَا أَنْتُمْ أُوْلَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یحِبُّونَکُمْ ( آل‌عمران:
119) ؛ شما کسانی هستید که آنها را دوست میدارید، اما آنها شما را دوست
ندارند.
آری، اگر دوستی یک‌طرفه باشد، باعث ذلت و خواری میگردد و هرگز برای انسان سودمند نخواهد بود.
ه: هماهنگی ظاهر و باطن:
همیشه افرادی در جامعه وجود دارند که هزار رنگاند؛ یعنی با هر کسی
همان‌گونه سخن میگویند وبرخورد میکنند که او میپسندد و هیچ هدف خاصی را
دنبال نمیکنند و به هر رنگی که منافع مادیشان اقتضا کند، درمیآیند که
خطر این افراد نیز بسیار زیاد است.
وَإِذَا لَقُوکُمْ قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیکُمْ
الْأَنَامِلَ مِنْ الغَیظِ ( آل‌عمران: 119) ؛ و هنگامی که شما را ملاقات
میکنند، (به دروغ) میگویند: ایمان آوردهایم، اما هنگامی که تنها
میشوند، از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان میگزند.
و: طرح دوستی با جنس مخالف ممنوع:
یکی از نیازهای انسان که در دوران جوانی ظهور و بروز پیدا میکند،
ازدواج است که در قرآن کریم از جنبههای متفاوتی مورد بحث قرار گرفته است.
در این زمینه یکی از موضوعاتی که قرآن کریم تأکید زیادی بر آن دارد، پاک
بودن پسر و دختر قبل از ازدواج است: مُحْصَنَاتٍ غَیرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا
مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ ( نساء:25) ؛پس آنها (زنان پاکدامن از بردگان) را
با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید و مهرشان را به خودشان بدهید، به شرط
آنکه پاکدامن باشند، نه به‌طور آشکار مرتکب زنا شوند و نه دوست پنهانی
بگیرند.
مُحْصِنِینَ غَیرَ مُسَافِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ ( مائده:5)؛
و زنان پاکدامن از مسلمانان و زنان پاکدامن از اهل کتاب حلال‌اند، هنگامی
که مهر آنان را بپردازید و پاکدامن باشید، نه زناکار و نه دوست پنهانی و
نامشروع گیرید.
در این دو آیه خداوند از طرح دوستی با جنس مخالف نهی فرموده است. در
آیه اول سخن از ترک دوستی دختران با پسران است و در آیه دوم ممنوع بودن
دوستی پسران با دختران مطرح شده است.
در مورد این دو آیه 3 نکته قابل دقت است:
1. «أخدان» جمع خِِدن، به معنی دوست است؛ اما دوستی هایی که دو ویژگی
دارند: یکی اینکه پنهانی هستند و دیگری اینکه منشأ این نوع دوستی ها شهوت و
هوای نفس است.
2. علت جمع آمدن کلمه «أخدان» در آیه این است که وقتی کسی برای فحشا و
از روی شهوت دوست برمیگزیند، به یکی یا دوتا قانع نخواهد بود؛ چرا که نفس
انسانی وقتی به دنبال شهوات و خواستههای خود برود، حد توقف ندارد»
3. در اینگونه دوستی ها صداقت نیست؛ چرا که قرآن دوستی هایی را که بر
اساس صداقت باشد، «صدیق» مینامد و تعبیر به خدن فقط در این دو آیه آمده
است.(مکارم شیرازی،168:1374).
ز: سربلندی در آزمایشها:
همیشه گفتار انسانها و ظاهر آنان با عمل و باطن آنها مطابق نیست و
برای کشف حقیقت یکی از بهترین راهها امتحان و آزمایش است؛ همان‌گونه که
خداوند در برخی موارد به مؤمنان دستور به امتحان و آزمایش داده است تا
زمینه برای تصمیمگیری صحیح فراهم شود:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا جَاءَکُمْ الْمُؤْمِنَاتُ
مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِایمَانِهِنَّ فَإِنْ
عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْکُفَّارِ (
ممتحنه:10)؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! هنگامی که زنان با ایمان به
عنوان هجرت نزد شما آیند، آنها را آزمایش کنید ـ خداوند به ایمانشان
آگاهتر است ـ هرگاه آنان را مؤمن یافتید، آنها را به‌سوی کفار
بازنگردانید.
ح: خیرخواه بودن:
خداوند متعال در قرآن کریم مؤمنان را از دوستی با برخی گروهها همانند
اهل کتاب، کفار و منافقین برحذر میدارد و تعدادی از خواستهها و
انگیزههای شوم و پست آنان را اینگونه بیان میفرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ
دُونِکُمْ لَا یَأْلُونَکُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ (آل
عمران:118)؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید محرم اسراری از
غیر خود، انتخاب نکنید آنها از هر گونه شر و فسادی دربارهی شما کوتاهی
نمیکنند. آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشید.
بنابراین با توجه به حساس بودن بحث دوستی، وظیفهای که انسان در موضوع
انتخاب دوست بعد از احراز شرایط فوق دارد، این است که با آزمودن دوستِ
خویش، صداقت و واقعی بودن و ساختگی نبودن آن شرایط را به دست آورد.
- ویژگیهای دوستان شایسته:
1. داشتن ایمان و پرهیز کاری:
دوست خوب باید در همه ی امور، خدا و رضایت خدا را مد نظر داشته باشد.
رسول خدا ( صلی الله علیه و اله ) می فرمایند : خیر اخوانک من اعانک علی
طاعة الله و صدک عن معاصیه و امرک برضاه (نهج البلاغه: حکمت 136)؛ بهترین
برادرانت کسی است که تو را به پیروی از خدا یاری کند، از نافرمانی او باز
دارد و به خشنود ساختن او فرمان دهد.
2. مؤدب بودن به آداب اجتماعی و متخلق بودن به اخلاق نیک و پسندیده:
رفتار و کردار انسان در جامعه و برخوردهای اجتماعی نشانگر زمینه های
تربیتی بوده واز معیارهای مهم و اجتناب ناپذیر در انتخاب دوست می باشد چرا
که یک قانون را در ارتباطات با دوستی نباید فراموش کرد و آن اینکه انسان
همرنگ دوست خود می شود.
3. داشتن آگاهی و بینش صحیح در همة امور، بهویژه در امور سیاسی:
آگاهی و بینش چراغ راه و جهت دهنده حرکت است و چه زیباست که دو همراه در
مسیر زندگی از پرتو فیض وجود یکدیگر بهرمند شده و پا به پای یکدیگر گام
بردارند و در این مسیر خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بیمه
سازند. گرایش سیاسی و اجتماعی افراد در انتخاب آنها به عنوان یک دوست نقش
مهمی را ایفا می کند.
امام زمان ( علیه السلام ) جهت گیری سیاسی و اجتماعی و رفتاری یک مومن
را با این حدیث مشخص فرموده اند : وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ
فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی
عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ ( حرالعاملی ،1384: 99) ؛ در هنگام
بروز مشکلات به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ همانا آنها حجت من بر شما
هستند و من حجت خدا هستم.
همانطور که می دانید راویان احادیث در دوران غیبت، فقهای جامع الشرائط و در راس آنها ولایت فقیه است، بنابر این انسان معتقد و مومن در هیچ مساله ای از احکام دین و مشکلات روزمره
بن بست برخورد نمی کند. بهعنوان مثال وقتی مقام معظم رهبری(دامت برکاته)
در انتخابات اخیر دستور به اطاعت از قانون و پرهیز از درگیری و ریختن در
خیابانها را می دهند، پیرو حقیقی امام زمان ( علیه السلام ) از دستور
رهبری اطاعت کرده ، با این کار موجبات سعادت خویش را فراهم می کند و از هر
کس که در خلاف جهت اطاعت از رهبری گام بردارد، دوری می کند.
در انتخاب دوست نیز باید دید چه کسی از این ویژگی برخوردار است؟ و چه
کسی در زمان غیبت تابع فقیه جامع الشرائط است؟ با برگزیدن کسی که چنین
ویژگی را دارد موجبات رشد و تعالی و پیشرفت خود را فراهم کند.
4. یار و مددکار بودن در هر زمان:
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : لا یَکُونُ الصَّدِیقُ صَدِیقاً
حَتَّى یَحْفَظَ أَخَاهُ فِی ثَلَاثٍ فِی نَکْبَتِهِ وَ غَیْبَتِهِ وَ
وَفَاتِهِ دوست, دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرانش را در سه جایگاه نگهبان
باشد : در روزگار گرفتاری،آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ. ( نهج
البلاغه، حکمت 134 ).
5. اهل دنیا نبودن:
همانطور که در حدیث شریف آمده است : حُبُّ الدنیا رَأسُ کلّ خطیئهٍ (
دوستی دنیا منشا همه ی گناهان است ) بر ما لازم است که از دنیا پرستی و
کسانی که چنین ویژگی دارند اجتناب کنیم.(کلینی،1388: 315).
6. آینه یکدیگر بودن و عیب یکدیگر را دوستانه متذکر شدن:
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : دوست راستین کسی است که نیک
خواهانه عیب تو را به تو بگوید, در نبودنت حافظ آبروی تو باشد و تو را بر
خود مقدم بدارد.( نهج البلاغه ، حکمت 246).
8. اهل عفو و گذشت بودن:
امام حسن عسگری ( علیه السلام ) می فرمایند : بهترین برادرانت کسی است
که خطایت را فراموش کند و از نیکوکاریت در حق خودش یاد کند.(ری شهری،1362:
163).
با ذکر یک حدیث از امام صادق ( علیه السلام ) به مهمترین نشانه های دوست
خوب اشاره می کنیم : دوستی مرزهایی دارد که هر کس همه یا برخی از آنها را
داشته باشد، دوست است و گر نه او را اصلا دوست مشمار : نخست این که ظاهر و
باطنش با تو یکی باشد؛ دوم این که آبروی تو را آبروی خودش داند و عیب و بی
آبرویی تو را عیب و بی آبرویی خودش؛ سوم این که مال و منصب، او را نسبت به
تو عوض نکند؛ چهارم اینکه هر کمکی از دستش بر می آید از تو دریغ نکند و
پنجم، که در بر دارنده ی همه ی این خصلتهاست, این که در هنگام گرفتاریها تو
را تنها نگذارد.(همان164 ).
- راههای آزمایش دوست:
روایات متعددی از ائمه اطهار علیهم السلام در اصول شریف کافی ودیگر کتب
روایی شیعی وسنی چند معیار برای تشخیص حقیقی بودن اعمال و رفتار دوست بیان
شده است که به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
الف: حساسیت نسبت به نماز اول وقت؛
ب: امانتداری؛
ج: مضایقه نکردن از داراییهای خود و دوست را شریک مالی خود دانستن؛
د: سه بار عصبانی کردن او (اگر در اوج عصبانیت از حدود دوستی تجاوز نکرد، شایستهی دوستی است)؛
ه: میزان همراهی با دوست هنگام بروز سختیها و مشکلات(سجادی، 1389: 58).
دوست شمار آنکه در نعمت زند لاف یاری و برادر خواندگی
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی
(بوستان سعدی)
نکتهای که در این قسمت شایان ذکر می‌باشد، این است که این آزمایش در
مراحل اولیه انتخاب دوست باید انجام شود تا انسان از دارابودن شرایط دوستی
به اطمینان برسد و اینگونه نیست که انسان همیشه و در همه حالات و
موقعیتها در صدد آزمایش دوستش باشد. بنابراین وقتی به اطمینان دست یافت،
دیگر نیازی به آزمودن دوست نیست.
- اهمیت دوستی در قرآن:
یکى از خویشاوندان حضرت سجاد(علیه السّلام) نزد آن حضرت آمد و به آن
بزرگوار جسارت کرده و ناسزا گفت؛ و حضرت ، در جواب او چیزى نفرموده و سکوت
کرد.
بعد از آنکه او از مجلس حضرت بیرون رفت ، پیشواى چهارم به اطرافیان خود
فرمود: گفته هاى این شخص را شنیدید؟ حالا دوست دارم همراه من بیائید، تا
جواب مرا بشنوید.گفتند: یا بن رسول الله ! ما مى آئیم ،
ولى دوست داشتیم جواب دشنامهاى او را همین جا مى فرمودید.امام علیه السّلام
نعلین خود را پوشیده و در حالى که این آیه شریفه را زمزمه مى کرد:
وَالْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَالْعافِینَ عَنِ النّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ
الْمُحْسِنینَ(آل عمران:134)؛ انسانهاى نیکوکار خشم خود را فرو مى برند و
از خطاى مردم می گذرند و خداوند نیکوکاران را دو ست دارد.
ت نیست.
